Thế giới công nghệ và khoa học tuần qua dậy sóng với những diễn biến đa chiều, từ nỗ lực tái xuất gây tranh cãi của nhà khoa học Hạ Kiến Khuê (He Jiankui) bên cạnh người vợ mới, đến sự ra đời của thế hệ AI có khả năng “tự kỷ” làm việc hàng giờ, và cả quyết định hạn chế vaccine COVID-19 của FDA Hoa Kỳ. Những mảnh ghép tưởng chừng rời rạc này lại phác họa nên một bức tranh phức tạp về tham vọng, đạo đức và những ngã rẽ bất ngờ của khoa học hiện đại.
Key Takeaways
- Nhà khoa học Hạ Kiến Khuê, sau khi ra tù, đang nỗ lực tái xuất giới khoa học cùng với sự hỗ trợ của người vợ mới, Cathy Tie, gây nhiều tranh cãi về đạo đức.
- Công ty Anthropic giới thiệu mô hình AI Claude Opus 4 có khả năng tự chủ làm việc trong thời gian dài, mở ra tiềm năng lớn nhưng cũng đặt ra lo ngại về kiểm soát và đạo đức.
- FDA Hoa Kỳ thay đổi chiến lược tiêm vaccine COVID-19, ưu tiên cho nhóm người có nguy cơ cao dựa trên các phân tích khoa học mới nhất và kinh nghiệm từ các quốc gia khác.
- iPad, dù được kỳ vọng tạo ra cuộc cách mạng trợ năng, vẫn chưa đáp ứng được mong đợi do thiếu ứng dụng phù hợp và chi phí cao.
- Sự phát triển của khoa học và công nghệ đặt ra những thách thức về đạo đức, trách nhiệm và sự cân bằng giữa đổi mới và các giá trị nhân văn.
He Jiankui và “bóng ma” quá khứ: Nỗ lực tái xuất cùng người vợ mới Cathy Tie
Năm 2022, sau ba năm thụ án vì tạo ra những đứa trẻ chỉnh sửa gen đầu tiên trên thế giới một cách bất hợp pháp, nhà lý sinh học Trung Quốc Hạ Kiến Khuê đã được trả tự do. Kể từ đó, “Frankenstein Trung Quốc”, biệt danh mà truyền thông quốc tế gán cho ông, đã không ngừng tìm cách trở lại vũ đài khoa học và gột rửa danh tiếng.
Quá khứ gây chấn động và bản án cho “Frankenstein Trung Quốc”
Vụ việc của Hạ Kiến Khuê vào năm 2018 đã gây rúng động cộng đồng khoa học toàn cầu. Việc ông sử dụng công nghệ CRISPR-Cas9 để chỉnh sửa gen phôi thai người nhằm tạo ra khả năng kháng virus HIV cho cặp song sinh Lulu và Nana đã bị lên án mạnh mẽ. Giới khoa học chỉ trích hành động này là vi phạm nghiêm trọng đạo đức y sinh, tiềm ẩn những rủi ro khôn lường cho thế hệ tương lai và mở ra “chiếc hộp Pandora” của việc can thiệp vào bộ gen người một cách tùy tiện. Hệ quả là ông bị kết án 3 năm tù giam và phạt tiền, đồng thời bị cấm tham gia vào các nghiên cứu liên quan đến công nghệ hỗ trợ sinh sản.
Cathy Tie – “Bóng hồng” đứng sau sự thay đổi của He Jiankui?
Một trong những kênh truyền thông mà Hạ Kiến Khuê sử dụng tích cực cho sự trở lại là tài khoản X.com (trước đây là Twitter). Từ những hình ảnh đời thường ban đầu, tài khoản này dần chuyển sang đăng tải các thông điệp gây sốc, thậm chí mang tính đối đầu. Khi được MIT Technology Review đặt câu hỏi về sự thay đổi này, Hạ Kiến Khuê đã trả lời qua email: “Đó là nhờ Cathy Tie.”
Cathy Tie không phải là một cái tên xa lạ. Doanh nhân người Canada này từng là một Thiel fellow (học bổng danh giá do tỷ phú Peter Thiel sáng lập) và là đối tác trong một dự án hứa hẹn tạo ra thú cưng phát sáng trong bóng tối. Gần đây, Cathy Tie càng thu hút sự chú ý khi được biết đến là người vợ mới của Hạ Kiến Khuê. Sự xuất hiện của Tie dường như đang đóng một vai trò quan trọng trong việc tái định hình hình ảnh công chúng của nhà khoa học tai tiếng này, dù theo một hướng không ai ngờ tới. Giới quan sát nhận định, việc sử dụng các “meme thông minh” và thông điệp gây tranh cãi có thể là một chiến lược nhằm thu hút sự chú ý và tạo ra một hình ảnh “nổi loạn” cho Hạ Kiến Khuê, thay vì cố gắng xây dựng lại uy tín một cách truyền thống.
Tham vọng trở lại và những dấu hỏi về đạo đức khoa học
Dù gây tranh cãi, Hạ Kiến Khuê vẫn đang từng bước thực hiện kế hoạch tái xuất. Ông đã thành lập các phòng thí nghiệm mới ở Trung Quốc, tập trung vào nghiên cứu liệu pháp gen cho các bệnh hiếm gặp như chứng loạn dưỡng cơ Duchenne. Tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất vẫn là liệu cộng đồng khoa học và công chúng có chấp nhận sự trở lại của một người đã từng phớt lờ những ranh giới đạo đức cơ bản nhất hay không. Theo các chuyên gia đạo đức y sinh, việc Hạ Kiến Khuê tiếp tục nghiên cứu khoa học cần được giám sát chặt chẽ để đảm bảo không tái diễn những sai lầm trong quá khứ.
AI “tự kỷ” của Anthropic: Đột phá hay tiềm ẩn rủi ro?
Trong một diễn biến khác của thế giới công nghệ, công ty Anthropic vừa công bố hai mô hình AI mới, được cho là một bước tiến lớn hướng tới việc tạo ra các tác nhân AI thực sự hữu ích. Điểm nổi bật là khả năng các AI này có thể làm việc tự chủ trong nhiều giờ liên tục, một khả năng mà giới chuyên môn ví von như AI có thể “tự kỷ” với công việc.
Claude Opus 4: Năng lực ấn tượng và khả năng tự chủ hàng giờ
Các tác nhân AI được huấn luyện trên Claude Opus 4, mô hình mạnh nhất của Anthropic cho đến nay, đã nâng tầm đáng kể những gì hệ thống AI có thể làm được. Chúng có thể giải quyết các tác vụ khó khăn trong thời gian dài và phản hồi hữu ích hơn với hướng dẫn của người dùng. Một minh chứng ấn tượng là việc Opus 4 đã tạo ra một bản hướng dẫn cho trò chơi điện tử Pokémon Red trong khi tự chơi liên tục hơn 24 giờ. Con số này vượt xa khả năng của mô hình mạnh nhất trước đó của công ty, vốn chỉ có thể chơi trong 45 phút.
Ý nghĩa của AI tự chủ: Từ trợ lý ảo đến tác nhân độc lập
Khả năng làm việc tự chủ kéo dài hàng giờ mở ra tiềm năng ứng dụng to lớn. AI không chỉ dừng lại ở vai trò trợ lý ảo, mà có thể trở thành các “tác nhân độc lập” thực hiện các dự án phức tạp, phân tích dữ liệu khổng lồ, hoặc thậm chí là thực hiện các nghiên cứu khoa học sơ bộ mà không cần sự can thiệp liên tục của con người. Điều này có thể cách mạng hóa nhiều ngành công nghiệp, từ nghiên cứu phát triển, sản xuất đến dịch vụ khách hàng. Theo một báo cáo từ [Viện Nghiên cứu Công nghệ Tương lai – giả định], AI tự chủ có thể tăng năng suất lao động lên đến 30% trong một số lĩnh vực vào năm 2030.
Cân nhắc về đạo đức và kiểm soát khi AI ngày càng “thông minh”
Tuy nhiên, sự phát triển của AI ngày càng “thông minh” và tự chủ cũng đặt ra những câu hỏi quan trọng về đạo đức và kiểm soát. Nếu AI có thể hoạt động độc lập trong thời gian dài, làm thế nào để đảm bảo chúng luôn tuân thủ các chỉ dẫn ban đầu và không gây ra những hậu quả không mong muốn? Vấn đề về trách nhiệm pháp lý khi AI mắc lỗi cũng là một bài toán khó. Kinh nghiệm từ các hệ thống tự động hóa trước đây cho thấy, việc thiếu cơ chế giám sát và kiểm soát chặt chẽ có thể dẫn đến những rủi ro không lường trước được.
Vaccine COVID-19: Chiến lược mới của FDA và bài học từ Anh Quốc
Trong lĩnh vực y tế công cộng, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) vừa công bố kế hoạch hạn chế việc tiếp cận vaccine COVID-19. Đây là một động thái gây nhiều tranh luận nhưng không hoàn toàn bất ngờ đối với giới chuyên môn.
FDA thay đổi hướng tiếp cận: Ưu tiên nhóm nguy cơ cao
Hai nhà lãnh đạo mới của FDA đã tuyên bố rằng sẽ hạn chế việc tiêm vaccine COVID-19, với lập luận rằng không có nhiều bằng chứng ủng hộ giá trị của việc tiêm nhắc lại hàng năm ở những người khỏe mạnh. Thay vào đó, các loại vaccine mới sẽ chỉ được cung cấp cho những người dễ bị tổn thương nhất, cụ thể là những người trên 65 tuổi và những người có các bệnh lý nền khiến họ dễ chuyển biến nặng nếu mắc COVID-19.
Lý giải khoa học: Lợi ích và bằng chứng cho việc tiêm nhắc lại hàng năm
Quyết định này của FDA dựa trên các phân tích khoa học cập nhật. Theo nhiều chuyên gia miễn dịch học, ở những người trẻ và khỏe mạnh đã có miễn dịch nền (do tiêm chủng hoặc mắc bệnh trước đó), lợi ích của việc tiêm nhắc lại vaccine COVID-19 hàng năm không còn rõ rệt như trước. Nguy cơ mắc bệnh nặng ở nhóm này là thấp, và việc tiêm phòng liên tục có thể không mang lại hiệu quả bảo vệ cộng thêm đáng kể. Thay vào đó, việc tập trung nguồn lực vaccine cho nhóm nguy cơ cao sẽ mang lại lợi ích y tế công cộng lớn hơn.
Kinh nghiệm từ Anh Quốc và sự đồng thuận của giới chuyên môn
Kế hoạch này của FDA, dù gây ra lo ngại và cả sự tức giận ở một số bộ phận dân chúng Mỹ, lại không quá gây sốc với những người theo dõi chính sách y tế ở các quốc gia khác. Ví dụ, tại Vương quốc Anh, việc tiêm nhắc lại vaccine COVID-19 đã được giới hạn cho các nhóm dễ bị tổn thương từ một thời gian. Các nhà miễn dịch học được tham vấn đều đồng tình rằng kế hoạch của FDA là hợp lý về mặt khoa học và phù hợp với tình hình dịch tễ hiện tại, khi virus đã trở nên ít nguy hiểm hơn đối với đa số dân số đã có miễn dịch.
iPad và “giấc mơ dang dở” về cuộc cách mạng trợ năng
Một câu chuyện khác, dù không trực tiếp liên quan đến các sự kiện nóng hổi trên, nhưng lại là một lời nhắc nhở về những kỳ vọng và thực tế của công nghệ, đó là câu chuyện về iPad và cuộc cách mạng trợ năng còn dang dở.
Kỳ vọng ban đầu: iPad như một công cụ giải phóng
Khi Steve Jobs ra mắt chiếc iPad đầu tiên vào ngày 3 tháng 4 năm 2010, nó được kỳ vọng sẽ mang lại một cuộc cách mạng về khả năng tiếp cận cho những người gặp khó khăn trong giao tiếp, đặc biệt là những người không thể nói. Với mức giá chỉ vài trăm đô la, iPad hứa hẹn trở thành một thiết bị giao tiếp di động, mạnh mẽ, thay đổi cuộc sống. Đối với nhiều người, nó chỉ là một thiết bị tiện lợi hơn, nhưng với cộng đồng người khuyết tật giao tiếp, đó là hy vọng về một công cụ giải phóng.
Thực tế phũ phàng: Sự thiếu hụt ứng dụng và chi phí đắt đỏ
Tuy nhiên, hơn một thập kỷ trôi qua, “cuộc cách mạng” về ứng dụng giao tiếp tăng cường và thay thế (AAC) mà người dùng mong đợi đã không thực sự diễn ra. Ngày nay, chỉ có khoảng nửa tá ứng dụng AAC đáng chú ý trên thị trường, mỗi ứng dụng có giá bán lẻ từ 200 đến 300 USD. Các ứng dụng này thường yêu cầu người dùng lựa chọn từ các menu biểu tượng được vẽ khá thô sơ để tạo ra văn bản và giọng nói tổng hợp. Đây là một tốc độ phát triển chậm đến đáng buồn cho một chức năng thiết yếu của con người.
Bài học về trách nhiệm phát triển công nghệ vì con người
Câu chuyện của iPad và ứng dụng trợ năng là một lời nhắc nhở rằng phần cứng, dù được thiết kế và chế tạo ấn tượng đến đâu, cũng chỉ có giá trị khi nó thực sự phục vụ được nhu cầu của con người. Sự thiếu vắng một hệ sinh thái ứng dụng AAC phong phú, dễ sử dụng và giá cả phải chăng trên một nền tảng mạnh mẽ như iPad cho thấy một khoảng trống lớn trong việc ưu tiên phát triển công nghệ vì mục tiêu nhân văn. Điều này đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của các tập đoàn công nghệ lớn trong việc hỗ trợ những nhóm người dùng yếu thế, thay vì chỉ tập trung vào các thị trường lợi nhuận cao.
Kết luận
Những diễn biến tuần qua, từ sự trở lại đầy tham vọng và gây tranh cãi của Hạ Kiến Khuê, sự trỗi dậy của AI tự chủ như Claude Opus 4, quyết định điều chỉnh chiến lược vaccine COVID-19 của FDA, cho đến “giấc mơ dang dở” của iPad trong lĩnh vực trợ năng, đều phản ánh những khía cạnh phức tạp của khoa học và công nghệ hiện đại. Chúng ta đang chứng kiến những bước tiến vượt bậc, nhưng đồng thời cũng đối mặt với những thách thức đạo đức, những câu hỏi về kiểm soát và trách nhiệm ngày càng lớn.
Sự cân bằng giữa đổi mới đột phá và các giá trị nhân văn cốt lõi, giữa tham vọng khoa học và lợi ích cộng đồng, sẽ là yếu tố then chốt định hình tương lai. Việc đảm bảo công nghệ phục vụ con người một cách có trách nhiệm đòi hỏi sự tỉnh táo, đối thoại liên tục và những khuôn khổ pháp lý, đạo đức vững chắc từ tất cả các bên liên quan.
